Disiplinler ve Post-Disipliner Tarihçeler: Kuram, Çeviri ve Kültürlerötesilik
(Disciplines and Post-Disciplinary Histories: Theory, Translation and Transculturality )

Yazar : Hande Birkalan-Gedik    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2023
Sayı : 114
Sayfa : 387-406
    


Özet
Bu makalede, disipliner tarihlerin oluşturulmasında “gezgin kuram”ın (traveling theory) rolünü ele alıyorum. En basit ifadeyle, “gezgin kuram,” “bir kuramın gerçek hayattaki özgün ifade anından koparılarak daha sonraki bir zaman ve mekâna uygulanması” olarak tanımlanabilir (Said, 1983: 226). Makale bu varsayıma eleştirel yaklaşarak, kuramların disipliner arasındaki dolaşımlarının disipliner tarihlerin oluşturulmasındaki rolüne odaklanıyor. İlkin çeviri metinlerle ilgili atlanan konuların önemini ve bunların kültürlerötesilik kavramının gelişimindeki etkilerini post-disipliner tarihçeler bağlamında ele alıyorum. Ayrıca, disipliner tarihçiler için faydalı analizler sağlayabilecek olan yeni bakış açıları, örneğin kuramların birden fazla rota izlemeleri, gecikmeleri ya da bir başka kültürde veya disiplindeki alımlama biçimlerinin de önemini vurguluyorum. Said’in aksine, çoğul olarak kullandığım “gezgin kuramlar” bizi dil ve bilgi arasındaki ilişkiyi yeniden düşünmeye ve bilginin çeviri yoluyla nasıl yaratıldığını ve dönüştürüldüğünü anlamaya yöneltmektedir. Çevirinin, gezgin kuramcıların ve kavramların, farklı diller ve disiplinler arasındaki ve kültürlerötesi koşullardaki yörüngeleri atlanamaz. Metinler dinamik çeviri süreçlerine girdikçe ortaya çıkan gecikmeler, reddetmeler ya da sahiplenmeler disiplinlerin içsel dinamikleri kadar disiplinlerarası koşullar tarafından da belirlenir. Böylelikle, bir kuramın “seyahati” hem farklı aktörler, coğrafyalar ve zamanlar arasında iletişim alanları yaratır, hem de kuram bu aktörler tarafından yaratılmış olur. Disipliner bilgi, kelimelerin, fikirlerin, kavramların, kuramların ve kuramcıların hareketiyle gelişir. Halkbilimciler, özellikle alanda kültür çevirmenleri olarak çalışırken, yayınlarında bilgiyi metinselleştirirken ya da çalışmalarını konferanslarda sunarken, fikirlerin, kuramların ve kavramların dolaşımını sağlarlar. “Gezgin kuramlar” farklı perspektiflerin sınırları nasıl aşabildiğini ve akışkan disipliner bağlamlara nasıl uyarlanabildiğini anlamamıza ve post-disipliner tarihçeler yazabilmemize olanak tanıyan önemli bir araç olarak karşımıza çıkar.

Anahtar Kelimeler
“gezgin kuram”, post-disipliner disiplin tarihçeleri, halkbilim tarihi, ABD’de halkbilimi ve halkbilimciler, Türkiye’de halkbilim ve halkbilimciler

Abstract
In this article, I consider the role of "traveling theory" in the construction of disciplinary histories. In the simplest terms, "traveling theory," "the detachment of a theory from its original moment of expression in real life and its application to a later time and place" (Said, 1983: 226). The article is critical of this assumption, focusing on the role of interdisciplinary circulation of theories in the construction of disciplinary histories. I first discuss the importance of omitted issues related to translated texts and their impact on the development of the concept of transculturality in the context of post-disciplinary histories. I also emphasize the importance of new perspectives that can provide useful analyses for disciplinary historians, such as the multiple routes, delays or reception of theories in another culture or discipline. In contrast to Said, my use of the plural "itinerant theories" leads us to rethink the relationship between language and knowledge and to understand how knowledge is created and transformed through translation. The trajectories of translation, itinerant theorists and concepts across languages and disciplines and in transcultural contexts cannot be bypassed. The delays, rejections or appropriations that occur as texts enter dynamic translation processes are determined as much by interdisciplinary conditions as by the internal dynamics of disciplines. In this way, the "journey" of a theory not only creates spaces of communication between different actors, geographies and times, but also the theory is created by these actors. Disciplinary knowledge develops through the movement of words, ideas, concepts, theories and theorists. Folklorists circulate ideas, theories and concepts, especially when working in the field as cultural translators, textualizing knowledge in their publications or presenting their work at conferences. "Itinerant theories" are an important tool for understanding how different perspectives can cross borders and be adapted to fluid disciplinary contexts, and for writing post-disciplinary histories.

Keywords
traveling theory, post-disciplinary histories, history of folklore, folklore and folklorists in the