Kitâb-ı Dedem Korkut Anlatılarını Anaerkil Düzen Temelinde Okumak
(Reading The Kitâb-ı Dedem Qorqut Narratives on The Basis of Matriarchal Social Order
)
|
Yazar
|
:
Mehmet Aça
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2023
|
|
Sayı |
:
115
|
|
Sayfa |
:
647-669
|
|
|
Özet
Bu çalışmamda, sosyal ve kültürel antropologları geçmişten beri meşgul eden anaerkillik kuramı sorunuyla “Kitâb-ı Dedem Korkut” anlatılarının anaerkil düzen temelinde okunup okunamayacağı sorununa odaklandım. Yaklaşımlarımın temelinde, Heide Goettner-Abendroth’un anaerkillikle ilgili görüşleri yer almıştır. Çalışmamda, “Kitâb-ı Dedem Korkut”un mukaddimesinde betimlenen dört kadın tipini, Dirse Han’ın hanımı isimsiz han kızını, Banu Çiçek’i ve Selcen Hatun’u Heide Goettner-Abendroth’un görüşlerinden de yola çıkarak anaerkil düzen temelinde yorumlamaya çalıştım. “Kitâb-ı Dedem Korkut”un anaerkil toplum yapısından ataerkil toplum yapısına geçisin göstergesi olan önemli anlatımlara verdiğini gözler önüne serdiğim çalışmamla boylardaki kadınları sadece iyi birer sevgili, eş ve anne; sadık, namuslu ve gerektiğinde sevdikleri için her şeyi göze alabilen savaşçı kadınlar olarak ele almanın kitaptaki olayların merkezindeki Oğuz toplumunun yaşadığı sosyal, ekonomik, kültürel, siyasal ve inançsal değişim ve dönüşümleri görmezden gelmek anlamına geldiği; bu değişim ve dönüşümün neden olduğu zihniyet değişiminin izlerini, kitabın mukaddimesindeki dört kadın tipiyle ilgili anlatılardan başlayarak görmenin mümkün olduğu; göçebe savaşçının yerleşik hayata geçişiyle İslam’ın iyiden iyiye kök salmaya başlamasının kadının daha çok ev ve ev işi odaklı bir şekilde algılanmasına yol açtığı; geçmişin gerektiğinde erkeğin konumunu ve rolünü üslenebilen kadınının, bütün İslam referanslı uyarlama çabalarına rağmen geçmişte kaldığı gibi sonuçlara ulaştım. Ulaştığım bir diğer sonuç da “Kitâb-ı Dedem Korkut”ta, ataerkil toplum yapısına direnebilen tek kadın kahramanın, Dirse Han’ın eşi isimsiz han kızının olduğu görüşüdür.
Anahtar Kelimeler
Kitâb-ı Dedem Korkut, anaerki, kadın, toplumsal cinsiyet, iktidar
Abstract
In this study, I focused on the problem of the theory of matriarchy, which has occupied social and cultural anthropologists from the past, and whether the narratives of “The Book of Dede Qorqut” can be read on the basis of matriarchy. Heide Goettner-Abendroth’s views on matriarchy were central to my approaches. In my work, I tried to interpret the four types of women depicted in the introduction of “The Book of Dede Qorqud”, Dirse Han’s unnamed wife Banu Çiçek and Selcen Hatun, on the basis of matriarchy. In my work, in which I have shown that “The Book of Dede Qorqut” gives important expressions that indicate the transition from the matriarchal social structure to the patriarchal social structure, the women of the clan are only good lovers, wives and mothers; Being loyal to women, honest and willing to risk everything for their loved ones when necessary means ignoring the social, economic, cultural, political and religious changes and transformations experienced by the Oghuz society at the center of the events in the book; Based on the narratives about the four types of women in the preface of the book, it is possible to see the traces of the change in mentality caused by this change and transformation; With the nomadic warrior’s sedentary life, the rooting of Islam caused women to be perceived as more docile and house-oriented; I have come to the conclusion that despite all efforts to make the woman of the past fit for Islam, which can assume the position and role of the man when necessary, it is a thing of the past. Another conclusion I have reached is the opinion that the only hero who can resist the patriarchal social structure in “The Book of Dede Qorqut” is the nameless wife of Dirse Han.
Keywords
The Book of Dede Qorqut, matriarchy, woman, gender, power