Güney Sibirya Türklerinin Halk Anlatılarında Dönüştürücü Bir Güç Olarak Rüzgâr
(Wind as a Converter Power in Turkish Folk Narratives
)
|
Yazar
|
:
Fatma Zehra Uğurcan
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2021
|
|
Sayı |
:
105
|
|
Sayfa |
:
69-80
|
 1725  948
|
Özet
Hava, insanın yaşamsal kaynağı olması sebebiyle üzerinde çokça düşünülen bir konu olmuştur. Antik Çağ felsefesinden mitolojik algılara ve semavi dinlere kadar birçok alanda hava ve onun harekete geçmiş hali olan rüzgârın belli başlı tasavvurlarla karşılık bulduğu görülür. Bu tasavvurların birçoğunda rüzgâr tanrısal bir alamettir. Türk mitolojisinde ise benzer bir şekilde, rüzgârın tanrı ve ruhların hâkimiyetinde olduğuna dair inanışlarla karşılaşılır. Türkler; Yel Baba, Yel İyesi gibi isimler verdikleri ruhların rüzgârları kontrol eden güçler olduklarına inanmışlardır. Ortaya çıkan bu inançlar sadece toplumsal yaşama değil halk edebiyatına da etki etmiştir. Nitekim mitolojik unsurlar edebiyatı zenginleştiren hazinelerdir. Bu bağlamda mitolojik algıların önemli bir parçası olan rüzgârın da anlatılarda kendisine sıklıkla yer bulduğu söylenebilir. Rüzgâr, anlatılarda kutsal bir dokunuşla kahramanın kaderine olumlu anlamda yön veren ve kahramanı dönüştürebilen bir olgudur. Ancak nadiren rüzgârın anlatı kişilerine olumsuzluklar getirdiği ve hatta rüzgârın şeytani varlıkların temsilcisi olduğuna tanık olunur. Anlatılarda rüzgâr algısının olumluyu ya da olumsuzu sembolize etmesinden bağımsız olarak, onun her zaman doğaüstü varlıklarla ilişkilendirildiği ve anlatıda belirleyici, mistik bir unsur olarak yer aldığı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çalışmada anlatılarda yer alan rüzgâr olgusunun kökenini aydınlatmak için meselenin felsefe, mitoloji, semavi dinler ve tasavvuf cephesindeki manası üzerinde durulmuş ve yapılan çıkarımları desteklemek için Güney Sibirya coğrafyasından Altay destanı Maaday-Kara, Şor destanı Altın Tayçı, Şor masalları Kayıp Kız ve Şanssız Nekker, Hakas masalı Işık Işıkoğlu Hakan ve Anadolu sahasından Akkız ile Karakız masalı incelenmiştir. İncelemenin amacı, Türk mitolojisinde ve kültür yapısında yer alan rüzgâr tasavvurlarının halk anlatılarına yansımalarının ne ölçüde ve nasıl olduğunun, anlatılarda hangi işlevleri yerine getirdiklerinin tespit edilmesidir.
Anahtar Kelimeler
rüzgâr, mitoloji, inanç sistemleri, Türk mitolojisi, Türk inanç sistemi, halk anlatıları
Abstract
Air has been an important issue because it is a vital source of human. Many beliefs about weather and wind developed in ancient philosophy, mythological perceptions and celestial religions. In many of these imaginations, the wind is a divine sign. Similarly, when we turn to Turkish mythology, we encounter beliefs that the wind is dominated by gods and spirits. The Turks; the names such as "Yel Baba", "Yel İyesi" believed that the souls they gave were the forces controlling the winds. These emerging beliefs have influenced not only social life but also folk literature. Indeed, mythological elements are treasures that enrich literature. In this context, it can be said that wind, which is an important part of mythological perceptions, frequently finds a place in the narratives. Wind is a phenomenon that positively directs the fate of the hero with a sacred touch in narratives and can transform the hero. However, we rarely witness that the wind brings negatives to heros and even the wind is the representative of evil beings. Regardless, there is a fact that the perception of wind is always associated with supernatural beings and is a decisive mystical element in the narrative. This study focuses on the meaning of philosophy, mythology, heavenly religions and sufism in order to illuminate the origin of the phenomenon of wind in the narratives. In order to support the ideas put forward in this study, the Altai epic from the South Siberian geography, “Maaday-Kara”, Shor epic “Altın Tayçı”, the Shor tales "Kayıp Kız” and “Şanssız Nekker”, the Hakas tale “Işık Işıkoğlu Hakan” and “Akkız and Karakız” from the Anatolian field will be examined. The aim of the study is to determine to what extent and how the reflections of wind imagery in Turkish mythology and cultural structure are reflected in folk narratives, and what functions they perform in the narratives.
Keywords
wind, mythology, beliefs, Turkish mythology, Turkish beliefs, folk narratives