Bağdaşıklık ve Kutadgu Bilig’de Sözcük Bağdaşıklığı
(Cohesion and Lexical Cohesion in Kutadgu Bilig
)
Yazar
|
:
Şirvan Kalsın
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
Baskı Yılı |
:
2016
|
Sayı |
:
88
|
Sayfa |
:
131-146
|
6766 2771
|
Özet
Metin gelişigüzel cümleler dizisi değil, bağdaşık cümle dizilişidir. Dolayısıyla bağdaşıklık,
bir cümle dizisinin metin olma niteliğini taşıması için gerekli olan temel ölçüt
olarak değerlendirilir. Bir ögenin söylemdeki bir başka öğeye bağlı olduğu durumları kapsadığı
için metnin bütünselliği de çoğu zaman bağdaşıklığı ile ilgilidir. Yazının metin olmasını
sağlayan, metin içi ilişkileri kuran dille ilgili özelliklerin tümüdür. Tarihi dönem
metinlerimiz içinde bu açıdan incelenmeye değer çok sayıda eser vardır. Bunlardan biri
de Karahanlı Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Kutadgu Bilig’tir. Manzum didaktik
bir eser olan Kutadgu Bilig, ihtiva ettiği tarihi dönem gramer özelliklerinin yanı sıra,
önemi evrensel olarak kabul görmüş olan bu üç konuyu (Til Erdemin Münin Asıgın Yasın
Ayur; Edgülük Kılmak Ögdisin Asıgların Ayur; Bilig Ukuş Erdemin Asıgın Ayur) işleyiş
biçimiyle, gelişigüzel cümleler dizisi olmaktan çıkmıştır. Eserde metinsel kurguyu ve
anlam örüntüsünü geliştirmede önemli olan kavramlar, sözcüksel bağdaşıklıkla yansıtılmıştır.
Bu durum metindeki temel fikirlerin ortaya çıkarılmasına ve metnin bütünselliğine
katkı sağlamıştır. Bu çalışmada metinselliğin en önemli ölçütlerinde biri olan bağdaşıklık
hakkında bilgi verilmiş ve anlam örüntüsünde metinsellik ölçütleri ustaca kullanılmış bir
eser olan Kutadgu Bilig sözcüksel bağdaşıklık açısından incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Bağdaşıklık, metin dilbilim, Kutadgu Bilig, Karahanlı Türkçesi.
Abstract
Text is described as a sequence of cohesive sentences, not a random arrangement of
sentences. Thus, cohesion is considered as the major criterion in recognizing a sentence
sequence as a text. Since it includes the situations where one constituent is tied to another
in a discourse, textual integrity is related to cohesion frequently. It’s what makes a composition
a text, and all the language features that constitute the intratextual relations. There is
a variety of works among our historical period texts that can be examined in this respect.
One of these texts is the Kutadgu Bilig, which is one of the important works of the Karahanlı
Turkish. Kutadgu Bilig, a didactic work written in verse, in addition to including historic
period grammar features, in the way it treats the following three the subjects of whose
importance is universally well accepted (Til Erdemin Münin Asıgın Yasın Ayur; Edgülük
Kılmak Ögdisin Asıgların Ayur; Bilig Ukuş Erdemin Asıgın Ayur), is not a sequence of
random sentences. In the work, important concepts that are important in developing the
textual construct and meaning pattern is reflected in lexical cohesion. This contributes to revealing the basic ideas in the text and to the integrity of the text. This study reports and
informs on cohesion, which is one of the most important criterion in textuality. Moreover,
it investigates Kutadgu Bilig, a work that used textual criterion in meaning patterns artfully,
in terms of lexical cohesion.
Keywords
Cohesion, text linguistics, Kutadgu Bilig, Karakhanid Turkish.