Yazar	: Aynur Gazanfargizi
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2022
Sayı	: 109
Sayfa	: 67-74
1754    1119

Özet
İyeler her zaman araştırmacıların dikkat merkezindeki bir konudur. Gizemi ise hala tam olarak çözülememişdir. İyi huylu ve kötü huylu olmaları, insanlara faydalı iyenin bir anda zaravericiye dönüşmeleri vs bir çok konu daha araştırmacılar tarafından açıklığa kavuşturulmamışdır. İye pek çok kez “ak iye”, “kara iye” şeklinde yazılmış, çizilmiştir. Bu tür ikiye ayırma, bizce, iye kavramını anlamayı bir kez daha zorlaştırabilir. Bu yüzden iye ne zaman bizden yey’e (“ak iye” “kara iye”ye) dönüşebilir, bunu doğru algılamak gerekir. Dikkatlice incelendiğinde Şulum, Çer ve Çor iyelerinin de bu kabilden iyelere ait olduğu görülmektedir. Çer hayvanlara, Çor bitkilere musallat iyelerdir. Şulum özellikle pasaklı insanlara musallat olur. Bu iyelerin iyi yanlarından bakacaka olurksak, Çor iyesi bağ iyesi olarak bilinir ve bahçenin bereketini arttırır. Çer iyesi hayvanların sağlıklı ve uzunömürlü olmasını sağlar. Şulum iyesi temizliği temin eder. Anlaşıldığı üzere, her üç iye iyi huylu olmasına rağmen, insanların hafızalarında yarardan çok verdikleri zarar ile kalmışdır. Bunun sebebi insanoğlunun aldığı zarardan psikolojik etkilenmesi ve iyelerin hangi seviyede zararlı olabileceği ihtimalini unutmamasıdır. Zamanla bu iyelerin sadece kötü yönleri hatırlanmış ve bizden yey (“kara iye”) olarak literatüre geçmiştir. Makalemizde bu kavram kargaşasına açıklık getirmek, iyelerin özelliği, Türk halkları folklorundaki işlenme durumları ve Çer, Çor, Şulum hakkında kısa bilgi vermeye çalıştık. Çalışmanın amacı Şulum, Çer, Çor iyelerini araştırmak, iyelerin ve “bizden yeyler”in Tengricilikteki yerini belirlemektir. Bunun yanı sıra, her üç iyenin isminin anlamını belirlemektir. Makalede alan araştırması, tarama yöntemi ve karşılaştırmalı metot kullanılarak iyeler hakkında yeniden genel bilgi verilmişdir.

Anahtar Kelimeler
Tengricilik, iye, bizden yeyler, Çer, Çor, Şulum

Abstract
İye (angel in Tengrism) are always a topic in the center of attention of researchers. The mystery is still not fully resolved. Despite hundreds of studies, God, it’s angel and demons still doesn’t attract the attention of researchers. İye was mentioned like as “ak iye (angel)”, “kara iye (demon)” for many times. In my opinion, this kind of bifurcation, can make harder to understand the meaning of iye once again. That’s why it’s important to undestand as a result o what iye(angel) turn into demon completely. When viewed carefully, It seens that, the iyes of Şulum, Çer ve Çor also belongs to such angels. Çer haunted by animals and Çor by plants. Şulum especially haunted by scruffy people. Let’s glance to their good habits. Çor iyesi is famous as an angel of garden and increase the fertility of garden. Çer iyesi ensures healthy and longevity of animals. hayvanların sağlıklı ve uzunömürlü olmasını sağlar. Şulum iyesi ensures the celanless. As we understood, despite all the three iye being well-mannered, remained in people’s memories with more hard than good. The result of this is the pysycological impact of harm of human from the damage and not forgetting the possibility at what level iye can be dangereous. In the lenght of time, only the bad aspects of iyes remembered and entered the literature like as “kara iye”. It will be seek the confusion of the meaning of “iye” and “bizden yey”, also, the characteristics of the iyes of Şulum, Çer and Çor will be learned. The aim of this study is to research the members of Şulum, Çer, Çor, and to determine the place of the members and us yey in Tengrism. Besides, to research the meaning of all three demons (bizden yey) the meaning of their names. In this article, general information about iyes is given again by using field research, scanning method and comparative method, and the confusion of concepts between iye and bizden yey is investigated.

Keywords
Tengrism, iye\bizden yey (angel\demon), Cher, Chor, Shulum