Yazar	: Günay Garayeva
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2023
Sayı	: 113
Sayfa	: 31-48
2175    1228

Özet
Sembollersiz bir kültürden bahsetmek mümkün değildir. Ulusal ve kültürel düşüncede genetik bellekten gelen ve sözlü edebiyatta yeni bir formda modellenen mitolojik olay örgüleri ve folklor imgeleri, yazılı edebiyatta anlam ve biçim açısından dönüşüm göstermektedir. Halkbiliminde yaygın olan dağ, peri, avcı, geyik, turna, Simurg kuşu, ırmak, güvercin, menekşe, lale vb. imgeler, XX. yüzyıl Azerbaycan şiirinde geleneksel sembolik özellikleriyle birlikte yeni anlamlar ve farklı dönüşümlerle ele alınmıştır. Yeni fikirlerin kaynağı olma sürecinde sanatsal simge, işlev açısından statik olmaktan çıkar ve farklı ifade olanakları ortaya çıkar. Çalışmamızda, mitolojik bellek ve folklordan gelen bu imgelerin sembolik anlamlarının hem yerli hem de Türk bilim adamlarının araştırmalarından hareketle izini sürmek, bu alandaki mevcut bilimsel kuramların edebi ürünlere uygulanarak araştırılması ve aktif sembollerin yeni bir yorumu amaçlanmıştır. A. Potebnya, G.N.Pospelov, Y.M.Lotman, A.V.Korpenko ve diğer bilim adamlarının sembol, simge, göstergeyle ilgili makalelerine dayanılarak araştırma yapılmıştır. Türk folklorunda kahramanların sembolik yönlerinin araştırılması konusunda çalışmalar yapmış olan Ömür Ceylan, Bahiye Köksel ve diğerlerinin de çalışmalarından yararlanılmıştır. Araştırmada, Sovyet dönemi Azerbaycan şiirinde folklor kaynaklı imge ve sembollerin özelliklerinin hem devletçilik bağlamında değerlendirilmesi, hem de ideolojik yönden incelenmesine yer verilmesi amaçlanmıştır. A. Şaik, A. Cavad, C. Cabbarlı, A. Yıldırım, H. Sanılı, S. Rüstem, H. Hüseynzadeh ve diğerlerinin şiirlerindeki peri, turna, avcı, geyik vb. imgelerin, renk sembollerinin tarihsel, anlamsal işlevi ve geleneksel, ulusal, ideolojik, politik içeriği açığa çıkarılmıştır. Araştırmada tarihsel kıyaslamalı yöntem uygulanmıştır. Folklor sembollerinin dönüşümünde, ulusal düşüncede sabitlenen sembollerin Sovyet döneminde bir fikir değişikliğine uğradığı açığa çıkarılmıştır. Sovyet toplumunun merkezi imajı haline gelen kırmızı ve altın renkli semboller, eski geleneksel anlamlarını yitirmişlerdir. Araştırma sırasında sembolün edebi metin bağlamında özellikleri sırasında gelenekten gelen imge-sembolün tekrarının değil, taşıdığı anlamı koruyarak tarihsel-ideolojik koşullara göre yenilenmesi de belli olmuştur.

Anahtar Kelimeler
Azerbaycan, folklor, sembol, şiir, dönüşüm, ornitolojik imge, çağdaş mitolojik imge

Abstract
One cannot imagine culture without symbols. Mythological plots, folklore images, which come from ethno memory in national-cultural thought, are modeled in a new form in artistic thought through folklore thinking, do not remain stable in terms of ideas and forms in poetic thought. Mountain, fairy, hunter, deer, crane, firebird (phoenix), spring, pigeon, violet, tulip and other immortal symbols which are active in folklore, are depicted in 20th-century Azerbaijani poetry with new ideas and different transformations, along with the symbolic features that exist in the tradition. In the process of becoming a source of new ideas, artistic symbols lose their stability in terms of function, different possibilities of expression appear. In our research, to follow the symbolic purpose of these images from mythological memory and folklore with reference to the research of both Azerbaijani and Turkish scientists, to analyze the existing scientific and theoretical literature in this field by applying artistic examples and presenting active symbols in new interpretations is of particular importance. In this paper reference is made to the scientific-theoretical views of such theorists as A.Potebnya, G.N.Pospelov, Y.M.Lotman, A.V.Korpenko and others on the problem of symbols, and is applied to investigations of Omur Ceylan, Bahiye Koksel and others, who conducted research in terms of the symbolic purpose of the leading images in Turkish folklore. One of the factors determining the scientific novelty of the work is the involvement in the analysis of the imagery features of the image- symbols coming from folklore in Soviet-era Azerbaijani poetry - the specific symbolic purpose of the symbols, both in terms of statehood and ideology. In the research using the historical-comparative method new imagery qualities of fairy, crane, hunter, deer and other images in poems of A.Shaig, A.Javad, J.Jabbarli, A.Yildirim, H.Sanili, S.Rustam, H.Huseynzadeh and others are revealed by symbolizing the historical-semantic function of images and color symbols in the traditional, national-ideological, political context. In his poems, fairy, crane, hunter, deer, etc. new figurative qualities are revealed by symbolizing the historical-semantic function of images and color symbols in the traditional, national-ideological, political context. In the transformation of folklore symbols, the symbols stabilized in the national thought underwent a change of ideas during the Soviet epoch, and the loss of the symbolic meanings of the red and gold symbols, which became the central image of Soviet society, is proved by analyzing the given examples. One of the characteristic features of the symbol in the context of the literary text is not the repetition of the traditional image-symbol, but its renewal in accordance with historical and ideological conditions, preserving the effect of meaning.

Keywords
Azerbaijan, folklore, symbols, poetry, transformation, ornithological symbol