Türklerde Gerontokratik Yapı ve Bu Yapının Oğuz Kağan Destanı’nda Görünümü
(Gerontocratic Structure in Turks and Its Appearance in the Oghuz Khan Epic
)
|
Yazar
|
:
Hasan Savaş
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2023
|
|
Sayı |
:
115
|
|
Sayfa |
:
933-946
|
|
|
Özet
Yaşlılık, fiziki birtakım eksikliklerin ortaya çıktığı bir evreyi ifade eder. Ancak geleneksel toplumlarda yaşlılık, genellikle tecrübe ve bilginin aktarıcısı olan bireyleri betimler. Geçmişle ilgili deneyim, bilgi ve tecrübe sahibi olan yaşlı bireyler, mensubu oldukları toplumlarda akıl hocalığı yaparak toplumsal ve siyasi temelli sorunların çözümüne yardımcı olur. Bu etmenlerden dolayı yaşlı kişilerin yönetimsel tecrübelerinden yararlanılarak toplum içerisinde gerontoktatik bir yapı teşekkül eder. İçtimai hayatın yaşlı erkekler tarafından yönetilmesini ifade eden gerontokrasi, çeşitli toplumlarda hâkim olan sosyal bir yapılanmadır. Bilindiği üzere Türklerde veraset, babadan oğula geçer. Babadan sonra evde söz sahibi olan büyük oğul, aynı zamanda tahtın da sahibidir. Buna rağmen Çin kaynaklarından edinilen bilgilere göre Hunlarda gençlere daha çok önem verilmiştir. Buradan hareketle Hun döneminde gerontokratik yapılanmanın henüz oluşmadığı söylenebilir. Ancak Uygur harfli ve İslami Dönem Oğuz Kağan Destanlarında bu durumun dönüşüme uğradığı görülür. Hunlarda konargöçer yaşamın koşulları gereği yaşlılar önemsenmezken söz konusu olan destanlarda gerontokratik yönetim tarzına uygun olarak yaşlı kişilerin söz hakkının olduğu ve toplumsal sorunların çözümünde yol gösterdikleri ifade edilebilir. Bu bilgilerden hareketle gerontokratik yapının Türk kültüründe nasıl teşekkül ettiği üzerinde durularak edebî ve tarihî metinlerden hareketle ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler
değişim, destan, gerontokrasi, yaşlılık, Oğuz Kağan
Abstract
Agedness refers to a phase in which some physical deficiencies arise. However, in traditional societies, agedness describes individuals who are often the transmitter of experience and knowledge. The aged who have experience, knowledge, and practice with the past have helped solve social and political problems by mentoring in the societies they belong to. Due to these factors, a gerontocratic structure has been formed in society by utilizing the managerial experiences of the aged. Gerontocracy, which expresses the management of social life by the aged, is a social structure that dominates in various societies. As is known, inheritance in the Turks passes from father to son. The grandchild who has a voice in the house after the father is at the same time the owner of the throne. Notwithstanding, according to the information obtained from China sources, the Huns care more important to young people than the aged. From this point of view, it can be said that the gerontocratic structuring has not yet been formed in the Hun period. However, it is seen that this situation has transformed the Oghuz Khan Epic written in Uigur letters and the Oghuz Khan Epic written in the Islamic period. While the aged were not considered necessary due to the conditions of the nomadic life in the Huns, in the epics in question, by the gerontocratic management style, it is seen that the aged have the right to speak and lead the way in the solution of social problems. Based on this information, how the gerontocratic structure was formed in Turkish culture was emphasized, and it was revealed based on literary and historical texts.
Keywords
transformation, epic, gerontocracy, agedness, Oghuz Khan