Vahîd Mahtûmî'nin Lâlezâr (Yenişehr-i Fenâr) Şehrengizinde Atmosferin İnşâsı
(Construction of the Atmosphere in Vahîd Mahtumi’s Shehrengiz Named Lâlezâr (Yenişehr-i Fenâr)
)
|
Yazar
|
:
Aslı Aytaç
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2024
|
|
Sayı |
:
117
|
|
Sayfa |
:
273-300
|
|
|
Özet
Şehrengizler, bir muhitin çeşitli sanat ve meslek dallarında ün yapmış güzellerini, o muhitin toplumsal hayata dair unsurları ve yerel güzellikleriyle harmanlayarak canlı tasvir ve renkli övgülerle ortaya koyan manzum tür olarak tanımlanabilir. Şehrengiz metinleri; meşhur esnafı kayıt altına almasının yanı sıra ait olduğu dönemin sosyo-kültürel yapısına ışık tutması, toplumsal ve iktisadî hayata dair bilgiler barındırması ve günlük konuşma diline ait özellikleri ihtiva etmesi bakımından önemli bir yere sahiptir. Şairin üslubuyla birlikte değerlendirildiğinde şehrengizler, toplumun yapısı ve söz konusu yer ya da yerlerin tarihî dokusu bağlamında birçok ipucunu bünyesinde barındıran sosyo-kültürel anahtarlar olarak değerlendirilmelidir. Türk edebiyatında, daha çok mesnevî nazım şekliyle kaleme alınan şehrengiz türü, XVI. yüzyılın başında örnekler vermeye başlamış ve XVIII. yüzyılın sonuna kadar devam etmiştir. Çalışmanın konusu olan metin, XVIII. yüzyıl şairlerinden Vahîd Mahtûmî’nin, bugün Yunanistan sınırlarında bulunan Yenişehir kenti ve kentin özelliklerini anlattığı 524 beyitten oluşan Lâlezâr (Yenişehr-i Fenâr) şehrengizidir. Mesnevi formunda kaleme alınan metinden hareketle, şairin tasvirine yer verdiği mekânlar ve bu mekânlardan hareketle oluşturulan atmosfer değerlendirilmiş ve anlatımın edebî özellikleri üzerinde durulmuştur. XVIII. yüzyılda halk dili ve gündelik hayat koşullarını başarıyla şiire yansıtmış olan Mahtûmî’nin üslubundan, bahsi geçen mekânların özelliklerini okumak yoluyla, şehrin dönemdeki görüntüsünün aydınlatılması ve atmosferi yansıtılan yerlerin insanın ruh hali ve toplum yaşayışı üzerine etkilerinin ortaya konulması çalışmanın amaçlarını oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Vahîd Mahtûmî, Lâlezâr, Yenişehir, şehrengiz, atmosfer
Abstract
Shehrengizs can be defined as a poetic genre that presents the beauties of a neighborhood, who are famous in various arts and professions, with the elements of social life and local beauties of that neighborhood, with vivid descriptions and colorful praises. Shehrengiz texts have an important place in terms of not only recording the famous tradesmen, but also shedding light on the socio-cultural structure of the period they belong to, containing information about social and economic life, and containing the features of daily spoken language. When evaluated together with the poet's style, shehrengizs should be considered as socio-cultural keys that contain many clues in the context of the structure of the society and the historical texture of the place or places in question. In Turkish literature, the shehrengiz type, which was mostly written in masnavi verse, started to give examples at the beginning of the 16th century and continued until the end of the 18th century. The text, which is the subject of the study, is the Lâlezâr (Yenişehr-i Fenâr) shehrengiz consisting of 524 couplets, in which Vahîd Mahtûmî, one of the 18th century poets, describes the characteristics of the city of Yenişehir, which is located in the borders of Greece today. Based on the text written in the form of mesnevi, the places where the poet gave place to his description and the atmosphere created from these places were evaluated and the literary features of the expression were emphasized. The aim of the study is to illuminate the image of the city in the period and to reveal the effects of the places whose atmosphere is reflected on the mood of the people and social life by reading the characteristics of the places mentioned from the style of Mahtûmî, who successfully reflected the folk language and daily life conditions into poetry in the 18th century.
Keywords
Vahîd Mahtûmî, Lâlezâr, Yenişehir, shehrengiz, atmosphere