Cengiz Aytmatov’un İlk Hikâyelerine Sosyolojik Eleştiri Açısından Bir Bakış
(An Essay of Sociological Criticism on the First Stories of Chingiz Aitmatov
)
|
Yazar
|
:
Halit Aşlar
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2024
|
|
Sayı |
:
117
|
|
Sayfa |
:
1-22
|
|
|
Özet
Cengiz Aytmatov dünya edebiyatının büyük yazarlarından biri olma başarısı göstermiş önemli bir edebî şahsiyettir. Onun birçok edebî eseri ile ilgili eski Sovyetler Birliği coğrafyasında, Kırgızistan’da, Türkiye’de ve tüm dünyada çok önemli ilmî çalışmalar yapılmıştır. Buna rağmen, Aytmatov'un kaleme aldığı ilk hikâyeleriyle ilgili ilmî çalışmalar pek azdır. Aytmatov’un ilk hikâyelerinde, tıpkı dönemin diğer birçok anlatısında olduğu gibi, Sovyetlere özgü kavram ve değerler yüceltilmekte, olumlu tipler şahıs kadrosunda boy göstermektedir. Sovyet edebiyatındaki olumlu tip kavramını formüle eden M. Gorki’ye göre yazar insanları geliştirmelidir, onların sınıfsal özelliklerini hesaba katmalıdır ve emek dünyasına omuz vermelidir. Olumlu tip ise her şeyden önce güçlü ve eleştirel bir zekâya sahip olmalıdır. Cengiz Aytmatov’un 1956’da almaya başladığı yüksek edebiyat eğitimi yazarın kendi sanat çizgisini bulmasını sağlayan önemli bir gelişme olmuştur. Süreç içerisinde Aytmatov öz edebî tecrübesinden ve zengin Kırgız folklorundan beslenerek ideolojik ortamın talep ettiği sipariş edebiyat çizgisinden uzaklaşmıştır. Makalede Aytmatov’un Gezitçi Dzyuyo, Aşım, Biz Arılap Barabız, Sıpayçı ve Kayrakta adlı ilk hikâyelerini sosyolojik eleştiri yöntemiyle çözümlemekteyiz.
Anahtar Kelimeler
Cengiz Aytmatov, ilk hikâyeler, modern Kırgız edebiyatı, Sovyet edebiyatı, sosyolojik eleştiri
Abstract
Chingiz Aitmatov has proved to be of the greatest writers of the world literature. Many important scientific studies are being carried out about his literary works in the world, particularly in the Soviet Union, Kyrgyzstan and Turkey. However, there are very few scientific studies about Aitmatov's early stories. Aitmatov wrote his first stories in the well-known ideological environment of the Soviet era. In these stories, as in many other stories of that period, Soviet concepts and values are praised and 'positive' characters are included in the works. According to the thought of M. Gorky, who formulated the concept of positive hero in Soviet literature, the writer should develop people, indicate their class characteristics and support the world of labor. The positive hero, above all, must have a strong and critical intelligence. The higher literary education he obtained in later years and his use of folkloric elements unique to the Kyrgyz culture raised him to an upper level of literature. Thus, he freed himself from the commissioned literature in the framework of the Soviet ideology and produred very esteemed works. In the article, Aitmatov's first stories are analyzed using the method of sociological criticism.
Keywords
Chingiz Aitmatov, early stories, modern Kyrgyz literature, Soviet literature, sociological criticism