Ali Şir Nevâyî’nin Biyografi/Tezkire Türündeki Risalelerinin Binası, Ağıt ve Hatırat Üslubu, Ölüm Ritüelleri
(The Works of Nawa’i in the Genre of Biography/Hagiography, Elegy, and Memoir Style, Death Rituals
)
|
Yazar
|
:
Tanju Seyhan
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2024
|
|
Sayı |
:
117
|
|
Sayfa |
:
141-166
|
|
|
Özet
Ali Şir Nevâyî, Türk edebiyatında çeşitli ilklere imza atmış bir “akıl mühendisi”dir. Onun kaleme aldığı “Âlim, mutasavvıf Seyyid Hasan-ı Erdeşîr için Hâlât-ı Seyyid Hasan Big risalesi, 2. Edîp, bestekâr, hekim ve sûfî Pehlevan Muhammed için Hâlât-ı Pehlevân Muhammed risalesi, 3. Eserlerini Farsça ve Arapça yazan Nakşibendî tarikatı mensubu, âlim ve şair Molla Câmî için Hamsetü’l-mütehayyirîn risalesi biyografi türünün ilk örnekleridir. Bu eserler sadece teknik anlamda yazılmış biyografi değil aynı zamanda bir ağıt ve hatırat özelliği taşırlar. Bu çalışmada bir inşa ustası, kompozitör olan Ali-Şir Nevâyî’nin temelini attığı biyografi türünün binasını / inşa metodunu ortaya koymak ve bazı üslup özelliklerini kavramak üzere risaleleri değerlendirdim. Nevâyî’den sonra kaleme alınan gerek tek kişilik gerekse çok kişilik tezkirelerde biyografi yazımında bu hususiyetlerin uygulandığı tespit ettim. Türk kültür hayatında, edebiyatında yeri olan üç kadim dost, ata sayılan şahıslar için yazılan biyografi hatırat, mensur ağıt hususiyetleri taşıyan risaleler yazılış amacına bağlı olarak ölümle ilgili âdetleri ve söz varlığını da barındırmakta olup bunlar da makalede Nevâyî’nin bazı eserlerine de bakarak tespit edip, hatırat üslubu özelliklerini belirlemeye çalıştım.
Anahtar Kelimeler
Ali Şir Nevâyî, Seyyid Hasan-ı Erdeşîr, Hâlât-ı Seyyid Hasan Big, Abdurrahman Câmî, tezkire, ölüm
Abstract
Ali-Shir Nawa’i was a "mastermind" who broke new ground in Turkish literature. The treatises he wrote, such as "Halat-ı Seyyid Hasan Big" for the scholar and mystic Seyyid Hasan-ı Erdeshir, "Halat-ı Pehlevan Muhammad" for the poet, composer, physician Sufi Pehlevan Muhammad, and "Hamsetü'l-Mütehayyirin" for the scholar and poet Molla Jami, who was a member of the Naqshbandi order and wrote his works in Persian and Arabic, are the first examples of the biography genre. These works are not only technical biographies but also elegies and memoirs. In this study, I evaluated the treatises in order to reveal the construction method and grasp some stylistic features of the biographical genre, which was laid down by Ali-Shir Nawa’i, who was a master builder and a composer. It was determined that these characteristics were applied in the writing of biography in both single and multiple person tazkiras (biographical dictionaries) written after Nawa’i. The biographical memoirs written for three ancient friends and esteemed figures in Turkish cultural life and literature also contain customs and vocabulary related to death depending on the purpose of writing, and I also determined these features by examining some of Nawa’i's works in the article, and I tried to determine.
Keywords
Ali-Shir Nawa’i, Seyyid Hasan-ı Erdeshir, Halat-ı Seyyid Hasan Big, Abdurrahman Jami, tazkira (biogr