“Basmak” Kökenine Dayanan Mitik Varlıklar ve Kafkaslardan Bir Uyku İblisi: “Bastırık”
(Mythical Beings Based on the Origin “Basmak” and a Sleep Demon from the Caucasus: “Bastırık”
)
|
Yazar
|
:
Ahmet Tacetdin Hallaç
-Seyfullah Yıldırım
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2024
|
|
Sayı |
:
117
|
|
Sayfa |
:
65-84
|
|
|
Özet
Günümüz dünyasına mitik düşüncelerden, inançlardan birtakım kötü ruhlar yadigâr kalmıştır. Uyku iblisleri de bu gruba dahil olan kötü ruhlardandır. Dünyadaki tüm kültürlerde bir karşılığı olan uyku iblisleri, mitik dönemin ve insan zihninin ortak ürünleridir. Türk kültüründe de konu ile ilgili olarak bu iblisler bulunmaktadır. Bu çalışmanın konusu ise Kafkasların bir uyku iblisi olan Bastırık'tır. Anadolu'da istisnasız her yerde inanıldığı görülen Karakura, Karabasan veya Albastı'nın isim, biçim ve işlevlerini yansıtmakta olan Bastırık’a kaynaklarda pek fazla yer verilmemiştir. Çalışmada, bu varlığın adında görülen “basmak” fiilinden hareketle aynı veya benzer isme sahip diğer kötü ruhları tespit ederek kültürel etkileşimi açığa çıkarmak amaçlanmıştır. Günümüze kadar ulaşan çeşitli kültürlere ait tabletler, büyü metinleri, dualar ve freskler bu karşılaştırma imkânı vermektedir. Materyaller tahlil edildiğinde, uyku iblislerinde “baskılama, ezme”nin ortak bir motif olduğu, Bastırık’ın ise Türk halk inançlarındaki yansıması olan “basmak” köklü mitolojik varlıklar halkasına ait olduğu tespit edilmiştir. Araştırma Türk kültürüne ait mitolojik bir varlığın kültür içi çeşitlenmelerle birlikte tarih öncesi devirlerde gerçekleşen doğrudan veya dolaylı bir etkileşimle diğer kültürlere “basmak” kökünü koruyarak geçmiş olduğunu göstermiştir.
Anahtar Kelimeler
Kafkasya, uyku iblisi, Albastı, Busturgan, Bastırık
Abstract
The modern world has inherited some evil spirits from mythical ideas and beliefs. Sleep demons are one of the evil spirits that belong to this group and they have their counterparts in all cultures of the world. They are common products of the mythical age and the human mind. In relation to the subject, Turkish culture also has these demons. Bastırık, a sleep demon of the Caucasus, is the subject of this study. Bastırık reflects the name, form and functions of Karakura, Karabasan or Albastı, which are believed everywhere in Anatolia without exception. However, it is not given much space in the sources. This study aims to reveal the cultural interaction by identifying other evil spirits and demons with the same or similar names based on the verb “to pressure (Turkish verb basmak)” in this entity's name. Tablets, spell texts, incantations, prayers, and frescoes from a variety of cultures that have been preserved to the present day provide an opportunity for this comparison. The analysis of the materials revealed that “oppressing, crushing” is a common motif in sleep demons, and Bastırık belongs to the ring of mythological creatures rooted in “bas- (to pressure)”, which is reflected in Turkish folklore. Research has shown that through direct or indirect interaction in prehistoric times along with intracultural diversifications, a mythological creature belonging to the Turkish culture has been passed on to other cultures by preserving the root of “bas- (to pressure)”.
Keywords
Caucasus, sleep demon, Albastı, Busturgan, Bastırık