Orhon Yazıtlarında Siyasal Otoritenin/Egemenliğin Meşru Zemini Olarak Kut: Weberci Karizma Açısından Değerlendirme
(Kut as a Legitimate Ground of Political Authority/Sovereignty in Orkhon Inscriptions: An Evaluation in Terms of Weberian Charisma )

Yazar : Faruk Manav    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2024
Sayı : 119
Sayfa : 555-574
    


Özet
Türk siyasal düşüncesinin yapısına, işleyişine ve nasıl olması gerektiğine ilişkin ilk örneklere, Türk tarihi açısından olduğu kadar Türk felsefe tarihi açısından da hatırı sayılır bir konuma ve öneme sahip olan Orhon yazıtlarında rastlanmaktadır. Yazıtlarda karşılaşılan ve özellikle siyasal yönetimle ilişkisi bakımından öne çıkan en temel kavram ya da anlayış ise kuttur. Bu nedenle kutun anlam dünyasının çözümlenebilmesi adına, yazıtlarda yer alan ifadeler incelenmiştir. Öncelikle kut sözcüğünün geçtiği ifadeler, ardından ise kut sözcüğünün geçmediği ancak kut anlayışına işaret eden ifadeler detaylıca incelenmiş ve kut kavramının siyasal yönetime nasıl zemin oluşturduğuna bağlı olarak tanımı yapılmıştır. Buna göre kut, yazıtlarda Tanrının yönetici olacak kişiye bağışladığı, inanç temelli bir üstün nitelik olarak betimlenirken siyasal otoriteye/egemenliğe bir tür gerekçe olarak sunulan bir anlam dünyasına sahip bir kavram olarak tanımlanmıştır. Ardından ise Max Weber’in otorite/egemenlik konusundaki düşünceleri irdelenerek kut anlayışıyla karşılaştırmalar yapılmış ve çalışmanın da temelini oluşturan karizma düşüncesi detaylıca ortaya konularak Weber’in dile getirdiği karizmatik otorite/egemenlik ekseninde kutun karizma olup olamayacağı değerlendirilerek tartışılmıştır. Yapılan değerlendirmede kutun; Tanrı vergisi olma, kriz durumlarında ortaya çıkma, ekonomik kaygılardan uzak olma, aynı ailedeki başka kişilerde de görülme gibi karizmayla benzer yönlerinin bulunduğu tespit edilmiştir. Ancak kut sahibi olan bir kağanda karizmada olduğu gibi karizmadan alınan güçle yönetilenlerin efendisi olmasına benzer bir yönetici kimliğinin görülmeyişi, kutun nasıl görüldüğüne ilişkin ya da nasıl bir kabullenmenin gerçekleştiğine yönelik olarak yazıtlarda yönetilenlerin perspektifinden herhangi bir ifadenin yer almıyor olması ve karizmanın ortadan kalkmasına benzer şekilde kutun geri alınmasının ya da ortadan kalkmasının gözlemlenmiyor olması gibi farklılaşan yönlerinin bulunduğu da görülmüştür.

Anahtar Kelimeler
Orhon yazıtları, Weber, kut, karizma, kağan

Abstract
The first examples regarding Turkish political structure, how it works and what it should be like could be encountered at Orkhon Inscriptions, which are of a considerable place and importance in terms of both Turkish history and history of Turkish philosophy. The most basic concept or understanding encountered in the inscriptions and coming to the forefront in terms of its relation with political administration in particular is kut. For that reason, the expressions in the inscriptions were examined for the sake of unpacking the meaning world of kut. Firstly, the expressions having the word of kut, following that those not having this word but indicating the meaning of kut were investigated in detail and its definition was made depending on how the concept of kut formed a basis for the political administration. Accordingly, while kut was described in the inscriptions as a faith-based superior quality bestowed by God to the person to be an administrator, it was defined as a concept having a world of meaning presented as a justification for political authority/sovereignty. Following that the ideas of Max Weber over authority/sovereignty were examined and they were compared with the sense of kut, and whether kut could be a charisma at the axis of the charismatic authority/sovereignty uttered by Weber by discussing the idea of charisma forming the basis of the current study. It was found that kut had some similarities with charisma such as being a gift from God, emerging in crises, being away from economical concerns, appearing in different members in the same family. However, some different sides were found such that a similar administrator identity is not seen just like being the master of those administered with the power taken from charisma as in the charisma of a khagan having kut, any expression does not take in the inscriptions from the perspective of those who are administered regarding how kut is realized or how espousing is realized and that getting kut back just like eliminating charisma is observed.

Keywords
Orkhon inscriptions, Weber, kut, charisma, khagan