Sergiusz Szymon Rudkowski ve Eserleri Bağlamında Karay Türk Şiirine Etnopoetik Bakış
(Ethnopoetic Analysis of Karaim Turkic Poetry in the Context of the Works by Sergiusz Szymon Rudkowski )

Yazar : Elmira Memmedova-Kekeç    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2024
Sayı : 119
Sayfa : 727-746
    


Özet
Karaylar, Türk dünyası coğrafyasında dinî ve tarihî kimlikleriyle seçilen bir topluluktur. Hazar Devleti’nin bakiyeleri olarak da kabul edilen bu halk günümüzde dünyanın üç değişik bölgesinde etnik topluluk olarak yaşamaktadır. Karay Türkçesi çağdaş dönemde ölü diller arasına girmiş durumdadır. Bu dili konuşan insanların sayısı çok az olduğu gibi üretilen edebî eserlerin sayısı da çok değildir. Karay Türklerinin sayısının azlığı ve ana dillerinin kullanılmaz hale gelmesi ve neredeyse unutulması yazılı edebiyatlarının da oluşum ve gelişim sürecini olumsuz yönde etkilemiştir. Karay şiirinde ulusal kimlik algısı, özellikle XX. yüzyılda sayılarının giderek çok azaldığı, asimilasyon sürecinde hem dillerini hem de kültürlerini kaybetme tehlikesinin çoğaldığı sürece itiraz söylemleri olarak ortaya çıkmıştır. Avrupa’da yaşayan Karay Türklerinin genellikle şair ve yazar olan aydınları kendi millî kimliklerine sahip çıkmak için ilk önce ana dilinde basın yayın organlarının oluşmasına dikkat etmiş, kaleme aldıkları şiirlerde ise ana dilin unutulmasına, değerlerin kaybolmasına duydukları endişeyle etnopoetik tarzda coğrafya ve millî kimlik, dil ve millî kültür gibi önemli meselelerden bahsetmişlerdir. Sergiusz Szymon Rudkowski (1873-1944) şiir, oyun, makale, roman tarzında verdiği eserler ve 1914 yılında çıkarmaya başladığı “Sabah” dergisiyle Karay edebiyatı ve basın tarihinde bu bağlantıda kendine özgü bir yer edinmiştir. Onun “Karay Avazı” ve “Avazımız” dergilerinde yayımlanmış şiirlerinde arketipsel olarak etnik kimlik sorununun öne çıktığı gözlemlenmiştir. “Bizim Kurtuluşumuz Hakkında Birkaç Söz”, “Korunması Gereken Elmaslar” gibi makalelerinde özellikle de Birinci ve İkinci Dünya Savaşları aralığında etnik kaygıların artması üzerine etnopoetik vurgular sıklaşmış, bunun nedeni ise yok olma tehlikesine karşı bir yazınsal eylemin başlatılması olmuştur. Özellikle de İkinci Dünya Savaşı sırasında Yahudilerden farklı bir millet olduklarını kanıtlamaya çalışan diğer Karay Türk şairleri gibi Rudkowski de manzumelerinde bu konuyu da ele almış, etnik kimlik meselesine özel önem vermiştir. Onun şiirlerindeki değişik metaforlar (kurt, kedi, orman, bozkır, yıldız) Avrupa’da etnik kimlik kaygısı yaşayan Karay toplumunun asimilasyona haykırış ve itiraz süreci olarak değerlendirdim.

Anahtar Kelimeler
Karay, Sergiusz Szymon Rudkowski, Karay Avazı, Sabah dergisi, etnopoetika

Abstract
Karaites are a community distinguished by their religious and historical identity within the Turkic world. These people, also known as remnants of the Khazar Khaganate, currently live as an ethnic group in three different regions of the world. The Turkic language of the Karaites has now been classified as a dead language, with very few speakers and a limited number of literary works produced in this language. The limited number of Karay Turks and the obsolescence and near-forgotten status of their native language have adversely impacted the formation and development of their written literature. In the 20th century, as their numbers decreased and the threat of losing both their language and culture through assimilation increased, the perception of national identity in Karaim poetry emerged as a discourse of resistance. The intellectuals of the Karaim Turks living in Europe, generally poets and writers, focused on developing a press in their native language to protect their national identity. They addressed significant issues such as geography, national identity, language, and culture in an ethnopoetic style, driven by concerns about the native language being forgotten and the loss of cultural values. In this context, Sergiusz Szymon Rudkowski (1873-1944) holds a special place in the history of Karaim literature and press with his works, including poems, plays, articles, and novels, as well as the periodical “Morning”, which he began publishing in 1914. His poems published in the periodicals “Karaj Awazy” ("Karaite Voice") and “Awazymyz” (“Our Voice”) particularly emphasize the archetypal issue of ethnic identity. In his articles, such as “A Few Words about Our Liberation” and “Diamonds to Protect”, he frequently highlighted ethnopoetic themes, especially amid rising ethnic concerns between the First and Second World Wars, initiating literary action against the threat of extinction. Like other Karaim Turkic poets who sought to differentiate themselves from Jews, particularly during the Second World War, Rudkowski also addressed ethnic identity in his poems. He used various metaphors (wolf, cat, forest, steppe, star) to symbolize the resistance and objection to the assimilation of the Karaite community, which was grappling with ethno-identity concerns in Europe.

Keywords
Karaite, Sergiusz Szymon Rudkowski, Karaj Awazy (Karaite Voice), Morning periodical, ethnopoetics