Latîfî’nin Evsâf-ı İstanbul’undan Hareketle 16. Yüzyıl İstanbul’unun Çevresel Özellikleri
(The Environment of 16th-Century Istanbul as Portrayed in Latîfî’s Evsâf-ı İstanbul and Beyond
)
|
Yazar
|
:
Şeyma Benli
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2024
|
|
Sayı |
:
120
|
|
Sayfa |
:
1105-1122
|
|
|
Özet
Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak İstanbul, yüzyıllar boyunca edebî eserlerde çeşitli vesilelerle adından söz ettirmiştir. Tarihî nitelikteki eserleri ve şiirleri bir kenara bırakacak olursak İstanbul’u hemen her yönüyle ele alan ilk müstakil edebî eser Latîfî’nin Evsâf-ı İstanbul’udur. 16. yüzyıl Osmanlı edebiyatının önemli ediplerinden biri olan Latîfî, kaleme aldığı bu mensur eserle İstanbul’u görmeyen insanların görmüş gibi olmasını hedeflemiştir. Bu gaye, hem o güne kadar dolaşımda olan bilgileri bir arada bulmamıza hem de müellifin kendi deneyimlerini canlı tasvirler eşliğinde okumamıza olanak sağlamıştır. Ne var ki söz konusu eser hakkında yapılan çalışmalar oldukça sınırlı düzeyde kalmış, dolayısıyla içerdiği bilgiler yeteri kadar dolaşıma girememiştir. Bu makalede Evsâf-ı İstanbul’u çevre perspektifinden değerlendirerek bu eksikliği yalnızca bir yönüyle de olsa gidermeyi amaçladım. İstanbul’un coğrafi konumu, topografyası, havası, suyu, toprak mahsulleri, hayvan habitatı ile yapılaşmaya dair verileri Latîfî’nin çağdaşı olan şairlerin eserlerinden ve tarih çalışmalarından getirdiğim şahitlerle destekleyerek konuyu daha geniş bir çerçevede ele almaya çalıştım. Böylelikle edebî eserlerin çevre tarihi araştırmalarında destekleyici bir unsur ya da ilham veren bir kaynak olarak kullanılabileceğine dikkat çektim.
Anahtar Kelimeler
16. yüzyıl İstanbul’u, 16. yüzyıl Osmanlı edebiyatı, edebî metinlerde İstanbul, İstanbul çevre tarihi, Latîfî
Abstract
As the capital of the Ottoman Empire, Istanbul has been mentioned in literary texts throughout the centuries. Apart from historical works and poems, Latîfî’s Fusûl-i Erba‘a is the first standalone literary work that handles nearly every facet of Istanbulite life and lore. Latîfî uses his prose not only to compile the wealth of material written on Istanbul into a single work but also to inspire in readers who had never set foot in Istanbul the feeling that they have toured the city’s various neighborhoods. Latîfî’s vivid descriptions enable us to deduce common conceptions of Istanbul in circulation thitherto as well as the author’s first-hand experiences in the city. Nevertheless, given the paucity of studies dealing with this work, the narratives and details it offers have not been widely disseminated. In this article, I evaluate Evsâf-ı Istanbul from an environmental vantage point in an endeavor to fill in one aspect of the aforementioned gap. I analyze the material Latîfî writes about Istanbul concentrating on the metropolis’ geographical location, topography, air and water quality, soil-grown entities, animal habitats, and urban development. I shall further provide supporting evidence and explanatory insights from the works of Latîfî’s contemporaries as well as historical studies with the intent to discuss the matter over a wider spectrum, thereby drawing attention to the potential usage of literary works as auxiliary sources of inspiration for environmental history studies.
Keywords
16th-century Istanbul, 16th-century Ottoman literature, environmental history of Istanbul, Istanbul