Sözlü Bellekten Arşiv Belgelerine: Deli Şükrü’nün Sürgün Hikâyesinin Türküye Dönüşümü
(From Oral Memory to Archival Documents: The Transformation of Deli Şükrü's Exile Story into a Folk Song )

Yazar : Muhammed Avşar    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2025
Sayı : 121
Sayfa : 85-118
    


Özet
Binlerce yıllık sözlü geleneğin ürünü olan türkülerde, Türk toplumunun karakterini, duygusal zenginliğini ve kültürel kodlarını bulmak mümkündür. Reşadiye yöresi türkü zenginliği ve kendine özgü ezgi yapısıyla bulunduğu bölgede önem taşımaktadır. Bu türkülerden biri de hikâyeli türkü niteliğindeki “Deli Şükrü” türküsüdür. 1981 yılında Hayrettin Koyuncu tarafından derlenen türkü, TRT Repertuvarına 2640 numarasıyla kaydedilmiştir. Deli Şükrü’nün sürgüne gönderilmesi sonucu yakılan türkünün ilk söyleyicisi bilinmemektedir. Bu çalışma, “Deli Şükrü” türküsü ve hikâyesi temelinde türkünün kahramanının izinin sürülmesi düşüncesiyle ortaya çıkmıştır. Deli Şükrü hakkında bilinenler, rivayetlerinden ibaret olduğu için türküde geçen Reşit Paşa ismi bizi Osmanlı Arşivleri’nde araştırma yapmaya yöneltmiştir. Nitekim araştırmalarımız sonunda Osmanlı Arşivinde Deli Şükrü’yle ilgili belgelere rastlanmıştır. Belgeler çevrimiçi tarama yöntemi ile elde edilerek günümüz alfabesine çevrilmiştir. Halk belleğinde “zenginin delisi, fakirin velisi” olarak bilinen Deli Şükrü’nün, resmî belgelerde bir çete reisi olarak değerlendirilmesi bu çalışmanın problem durumunu oluşturmuştur. Çalışmanın amacı; Deli Şükrü türküsü ve hikâyesini varyantlarıyla birlikte incelemek, Deli Şükrü’yle ilgili halk muhayyilesinde anlatılanlarla arşiv belgelerindeki verileri analiz ederek konuyla ilgili en doğru bilgilere ulaşmaktır. Araştırma esnasında kaynak taraması ve görüşme yöntemlerinden faydalanılmış; Deli Şükrü’nün soyundan gelen kişilerle sözlü tarih çalışması yapılarak elde edilen bu veriler resmî tarih kayıtlarıyla mukayese edilmiştir. Çalışma neticesinde; Deli Şükrü’yle ilgili arşiv belgeleri, halk belleğindeki Deli Şükrü hikâyesi ve türküsüyle sentezlenerek Deli Şükrü hakkında karanlıkta kalan birçok verinin gün yüzüne çıkması sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler
halk edebiyatı, sözlü tarih, resmî tarih, hikâyeli türkü, Deli Şükrü

Abstract
It is possible to find the character, emotional richness and cultural codes of Turkish society in folk songs, which are the product of thousands of years of oral tradition. Reşadiye region is unique in its region with its richness of folk songs and its unique melodic structure. One of these folk songs is the folk song ‘Deli Şükrü’, which is a folk song with a story. Compiled in 1981 by Hayrettin Koyuncu, the folk song was recorded in the TRT Repertory with the number 2640. The first singer of the folk song, which was burnt as a result of Deli Şükrü's exile, is unknown. This study has emerged with the idea of tracing the hero of the folk song on the basis of the folk song ‘Deli Şükrü’ and its story. Since what is known about Deli Şükrü consists only of folk rumours, the name Reşit Pasha mentioned in the folk song led us to research in the State Archives. As a matter of fact, at the end of our research, documents related to Deli Şükrü were found in the Ottoman Archives. The documents were obtained by online scanning method and translated into today's alphabet. The evaluation of Deli Şükrü, who is known as ‘the madman of the rich and the guardian of the poor’ in the collective memory, as a gang leader in official documents constituted the problem situation of our study. The aim of our study is to analyse Deli Şükrü folk song and story together with its variants, to reach the most accurate information about Deli Şükrü by evaluating the data in the archive documents and the data in the folk imagination. In our research, the methods of literature review and interview were utilised; the data obtained through oral history research were compared with the official history records. As a result of our study; all the archival documents about Deli Şükrü, which have not been revealed so far, have been revealed, the information in the collective memory has been examined in comparison with the archival documents and many data about Deli Şükrü, which have remained in the dark, have been brought to light.

Keywords
folk literature, oral history, archive records, narrated folk song, Deli Şükrü