From Patriarchal Structure to Revolutionary Equality: The Transformation of Gender Roles in Zunun Qadiri’s Plays
(Ataerkil Yapıdan Devrimsel Eşitliğe: Zunun Kadiri’nin Piyeslerinde Toplumsal Cinsiyetin Dönüşümü )

Yazar : Ecem Gül İlek  -Orhan Söylemez  
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2025
Sayı : 124
Sayfa : 1021-1036
    


Özet
Zunun Qadiri is a writer who lived in East Turkestan between 1912 and 1989 and came to the fore in the history of Uyghur literature. During his fifty years of literary life, he wrote many plays, stories, poems, and tales and contributed to shaping Uyghur literature. In his works, he presented essential data about the social life of the Uyghur people, which was shaped around the ideology of the period, and frequently touched upon the roles of men and women and the change of these roles in his works. In this study, analyses were made regarding the social roles of Uyghur women and men, focusing on Zunun Qadiri’s plays “Gunçem” [Gunchem], “Gülnisa” [Gülnisa], “Toy” [Celebration] and “Uçraşkanda” [When We Meet]. As a result of these investigations, many issues were identified, such as female characters exposed to male violence, inequalities between genders, social and individual problems of women and men, and the responsibility of providing for the household solely on men. The findings obtained were evaluated, taking into account the concept of gender.

Anahtar Kelimeler
Zunun Kadiri, Uygur tiyatrosu, kadın, erkek, toplumsal cinsiyet

Abstract
Zunun Kadiri, 1912-1989 yılları arasında Doğu Türkistan’da yaşamış ve Uygur edebiyat tarihi içerisinde öne çıkmış bir yazardır. Elli yıllık yazın yaşamı içerisinde birçok piyes, hikâye, şiir ve masal kaleme almış ve Uygur edebiyatının şekillenmesine katkıda bulunmuştur. Yazdığı eserlerinde dönemin ideolojisi etrafında şekillenen Uygur halkının toplumsal yaşamına dair önemli veriler sunmuş, kadın ve erkek rollerine ve bu rollerin değişimine eserlerinde sıklıkla değinmiştir. Bu çalışmada Zunun Kadiri’nin “Gunçem” [Goncam], “Gülnisa” [Gülnisa], “Toy” [Kutlama] ve “Uçraşkanda” [Karşılaşınca] piyesleri merkez alınarak Uygur kadını ve erkeğinin toplumsal rollerine ilişkin incelemelerde bulunulmuştur. Bu incelemeler sonucunda erkek şiddetine maruz kalan kadın karakterler, cinsiyetler arası eşitsizlikler, kadınların ve erkeklerin sosyal ve bireysel sorunları, yalnızca erkeklere yüklenen ev geçindirme sorumluluğu gibi birçok konu saptanmıştır. Kadiri’nin eserlerinde kadın karakterler genellikle üç farklı şekilde temsil edilmiştir: “melek kadın” (masum ve fedakâr), “şeytani kadın” (hilekâr ve çıkarcı) ve “ideal kadın” (bağımsız ve güçlü). “Gunçem”, “Gülnisa” ve “Uçraşkanda” piyeslerinde kadınlar, ataerkil toplumun baskılarına maruz kalan, kısıtlanmış ve trajik bir sona sürüklenen bireyler olarak betimlenmiştir. Buna karşın “Toy” piyesinde, 1950’de Çin Komünist Partisi’nin kadınlara getirdiği sosyal haklar ve eşitlik propagandası çerçevesinde, kadınların erkeklerle eşit konuma geldiği işlenmektedir. Erkek karakterler ise genellikle ataerkil yapının taşıyıcıları ve uygulayıcıları olarak yer almışlardır. Kadiri’nin eserlerinde eleştirel bir üslup kullanarak toplumsal sorunlara dikkat çektiği görülmektedir. Kadın karakterler, bazen boyun eğen, bazen ise özgürlük mücadelesi veren bireyler olarak resmedilirken, erkek karakterler ise çoğunlukla ataerkil düzenin bir parçası olarak sunulmuştur. Bu bağlamda Kadiri’nin eserleri, sadece edebî açıdan değil, toplumsal cinsiyet çalışmaları açısından da önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. Yazar, Uygur toplumundaki cinsiyet rollerinin tarihsel süreçteki değişimini anlamak için tiyatro aracılığıyla önemli bir perspektif sunmaktadır.

Keywords
Zunun Qadiri, Uyghur theatre, women, men, gender