Yazar	: Süleyman Şanlı
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2020
Sayı	: 103
Sayfa	: 545-558
2007    1096

Özet
Mezopotamya ve Anadolu'da Yahudilerin varlığına çok eski çağlardan beri karşılaşılmaktadır. Osmanlı döneminde, zamanla Yahudiler devletin farklı bölgelerine dağıldılar fakat daha çok İstanbul, İzmir, Bursa ve Edirne gibi batı bölgelerinde yoğunlaştılar. Ancak bununla birlikte, Osmanlı Devleti'nin ve günümüz Türkiye’sinin doğu kesiminde yaşayan başka Yahudi toplulukları da vardı. Gaziantep, Urfa, Siverek, Diyarbakır, Çermik, Mardin, Nusaybin, Cizre, Başkale ve Van gibi doğu kesimlerinde yaşayan önemli Yahudi cemaatler de vardı. Görüleceği üzere Doğu Yahudileri derken öncelikle Osmanlı Devletinin doğusunda daha sonra da Türkiye’nin doğusunda yaşayan Yahudilere atıfta bulunulmaktadır. Bu çalışma bir zamanlar Osmanlı İmparatorluğu'nun ve daha sonraları Türkiye'nin doğusunda yaşayan ancak İsrail’e göç eden Yahudilerin ekonomi, din, sosyal ve yaşam gibi kültürel özelliklerini araştırmayı amaçlamaktadır. Söz konusu topluluklar içinde Diyarbakır Yahudileri, bu kentte yaşayan uzun tarihi bir geçmişi olan dinsel azınlık gruplarından birisidir. Diyarbakır’da Yahudilerin varlığı yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. Türkiye Yahudileri ile ilgilenen tarihçiler veya araştırmacılar genellikle İstanbul Yahudileri, İzmir Yahudileri ve batıdaki şehirlerin farklı bölgelerinde yaşayan Yahudiler üzerinde çalışmaktadırlar. Araştırmaların eksikliği ve kaynakların azlığı, Diyarbakır Yahudilerini Doğu Yahudileri arasında dikkate alınması gereken önemli Yahudi topluluklarından biri haline getirmektedir. Bu makalede, bir zamanlar Türkiye'nin doğusunda yaşayan ve daha sonra İsrail'e taşınan küçük bir dini grubun göç süreci, dini, sosyal ve kültürel durumlarına yer verilmesi amaçlanmaktadır. Diyarbakır şehrinin çok kültürlü ve çok dinli yapısında Yahudilerin yaşam tarzları, inançları ve diğer yerli topluluklarla olan ilişkileri incelenmektedir. Bununla birlikte, bu makaledeki verilerin çoğunluğu, İsrail'de gerçekleştirilen antropolojik alan çalışmasına dayanan derinlemesine mülakatlardan elde edilmiştir. Bu nedenle, görüşmeciler tarafından verilen bilgiler, bu çalışmanın en önemli ayırt edici özelliğini oluşturmaktadır. Bu çerçeve de unutulmak üzere olan Diyarbakırlı dini azınlık grubunu daha görünür kılmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler
yahudiler, göç, kültür, hafıza, çok kültürlülük, Diyarbakır

Abstract
The presence of Jews in Mesopotamia and Anatolia can be traced since ancient times. By the time, during the Ottoman reign Jews were dispersed to different parts of the state but especially concentrated in western regions such as Istanbul, Izmir, Bursa and Edirne. However, there were also Jewish communities lived in the eastern part of the Ottoman State and todays Turkey. There were also considerable Jewish communities who lived in the eastern part of the country in provinces such as Gaziantep, Urfa, Siverek, Diyarbakir, Çermik, Mardin, Nusaybin, Cizre, Başkale and Van. In this research eastern Jews is referred to Eastern part of first Ottoman later Turkey. This study aims to explore some cultural traits including religious, social and economical traits of the Jews, who once lived in the east and later immigrated to Israel Jews of Diyarbakır are one of those religious minority groups that have a long historical background in the city. The presence of Jews in Diyarbakır dated back centuries. Historians or researchers those interested in Jews of Turkey usually studied Jews of Istanbul, Jews of İzmir and Jews who live in different parts of the western cities. Lack of researches and scarcity of resources makes the Jews of Diyarbakır as one of the significant Jewish communities among the Eastern Jews that need to be taken into account. In this article it is aimed to explore migration process, religious, social and cultural conditions of a small religious group, who once lived in the east of Turkey and later moved to Israel. It is expected to introduce their way of life, their beliefs, and their relationships with other local groups and culture in a multicultural and multi-religious environment of the city of Diyarbakır. Additionally, majority of data for this article collected through in-depth interviews that based on an anthropological fieldwork conducted in Israel. Therefore, information given by informants is the most important distinguishing feature of this study. It is expected to reveal this forgotten religious minority group more visible.

Keywords
jews, culture, migration, memory, multicultural, Diyarbakır