Yazar	: Fikret Yıldırım
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2019
Sayı	: 99
Sayfa	: 539-552
1856    2063

Özet
Uygurlar, günümüzde yaklaşık 10 milyonluk nüfusları ile başlıca Çin’in kuzeybatısında yer alan Şinca? Uygur Özerk Bölgesinde yaşamaktadırlar. Ayrıca yaklaşık 300 bin kişilik nüfus ile komşu Kazakistan, Kırgızistan ülkeleri ile Özbekistan ve Türkmenistan ülkelerinde yaşayan Uygur toplulukları vardır. 20. yüzyılın başlarına kadar “Kaşkarlık”, “Turpanlık” vb. yöresel adlar ile anılan Doğu Türkistan Uygurları özellikle 1955’te Şinca? Uygur Muhtar Bölgesi’nin kurulmasıyla resmî olarak “Uygur” etnik adını kullanmaya başlamışlardır. Şinca?’da Yeni Uygurca dışında Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Tatarca ve Tuvaca olmak üzere toplam beş Türk dili daha konuşulmaktadır ve bu dilleri konuşan Türkler arasında Yeni Uygurca ortak iletişim dili yani “lingua franca”dır. Yeni Uygurcanın diyalektlerinin sınıflandırılması konusunda çeşitli görüşler vardır. Fakat, sınıflandırmaların genelinde görülen Yeni Uygurcanın temelde kuzey ve güney diyalektler olarak ikiye ayrıldığıdır. Uygurlar XX. yüzyılın ortalarına kadar Arap alfabesi kullanmışlardır. Şinca?’da 1950’den 1983’e kadar Kiril alfabesi ve Latin alfabesi (Yeni Uygurcada Ye?i Yezi?) kullanılmıştır. 1983’ten günümüze kadar yapılan imla sistemindeki geliştirmeler ile Arap alfabesi (Yeni Uygurcada Kona Yezi?) kullanılmaktadır. Sözlükçülük, Uygurca çalışmalar içinde önemli bir yer tutmaktadır ve ilk Yeni Uygurca sözlüğün tarihi 1880’e kadar gitmektedir. Bu dönemden sonra çok sayıda hem tek dilli hem de iki dilli Uygurca sözlükler hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler
Uygurlar, Yeni Uygurca, Eynu, Uygur diyalektleri, Uygur alfabeleri, Uygurca sözlükler

Abstract
Today, Uyghurs live mainly in Xinjiang Uyghur Autonomous Region, in northwest China and their population approximately amounts to 10 million. Also, nearly 300,000 Uyghurs live in Uzbekistan, Turkmenistan and in neighbor countries; Kazakhstan and Kyrgyzstan. Until the beginnings of the 20th century, East Turkistan Uyghurs have been called with their regional names like “Kaşkarlık”, “Turpanlık” etc. Especially, with the foundation of Xinjiang Uyghur Autonomous Region in 1955, they started to use the “Uyghur” ethnic name officially. Now, in Xinjiang, other than Modern Uyghur, five Turkic languages are spoken. These languages are Kazakh, Kyrgyz, Uzbek, Tatar and Tuvan. Among these Turkic speaking communities, the Modern Uyghur is a common communication language, namely, “lingua franca”. There are various ideas about the classification of Modern Uyghur’s dialects. However, the common point of these ideas is that Modern Uyghur dialects are divided mainly into two branches: northern and southern dialects. Until the mid-20th century, Uyghurs used Arabic alphabet. In Xinjiang, between 1950 and 1983, Cyrillic alphabet and Latin alphabet (in Uyghur Ye?i Yezi?) were used. From 1983 to the present day, with the improvements on the orthography, Arabic alphabet (in Uyghur Kona Yezi?) has been used by Uyghurs. Lexicography occupies an important place in Modern Uyghur studies and the first Uyghur dictionary dates back to 1880. Since then, a large number of both monolingual and bilingual Uyghur dictionaries have been prepared.

Keywords
Uyghurs, Modern Uyghur, Eynu, Uyghur dialects, Uyghur alphabets, Uyghur dictionaries