Mardin’de Kutsal Mekânlara Bağlı Efsaneler ve Evliya Menkıbelerinin Mitik Temellerinden Günümüz İşlevlerine
(Mythical Roots and Current Functions of the Saint Stories and Legends Connected to Holy Places in Mardin. )

Yazar : Şakire Balıkçı Çelik    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2019
Sayı : 100
Sayfa : 1023
1734    1000


Özet
İnsanlığın inanma ihtiyacından doğan kökleri mitik dönemlere kadar uzanan kutsal değerler, kutsal mekânlar ve keramet ehli olarak görülen veli/evliya tipi Anadolu’nun birçok bölgesinde varlık göstermektedir. Bu inançlar yöreden yöreye bazı değişiklikler içerse de benzer kültür temellerinden beslendiklerinden benzer ihtiyaçlara da cevap verirler. Bu bağlamda çalışmanın konusunu teşkil eden kutsal mekânlar, Mardin özelinde veli tipiyle bağlantılı olarak “yatır”/”türbe” şeklinde adlandırılan veli kişilerin mezarlarının etrafında gelişen rivayetleri kapsamaktadır. Fakat Mardin’de söz konusu veli kültünden bağımsız olarak da bazı mekânların halk tarafından kutsal kabul edildiği gözlemlenmiştir. Çalışmanın konusunu, söz konusu kutsal mekânlar etrafından oluşan evliya menkıbeleri kadar zamanla kutsallık kazanan mekânlar etrafında oluşan efsaneler de oluşturmaktadır. Çalışmanın sahasını Mardin il merkezi ve yakın ilçeleri oluşturmaktadır. Saha çalışmasından elde edilen metinlerin bir kısmı katılımcı gözlemci ve gözlemci konumunda şahsım tarafından gerçekleştirilmiştir. Bir diğer kısmı da lisans öğrencileri tarafından gerçekleştirilmiş ve tarafıma yazılı olarak iletilmiştir. Çalışmada yeralan metinlerle ilgili gerekli bilgi ve izinler hem kaynak kişi hem de derlemecilerden temin edilmiştir. Derleme metinlerinin altında derlemeci ve kaynak kişi bilgileri mevcuttur. Söz konusu menkıbe ve efsaneler incelendiğinde, bunların eski Türk inanç ve gelenekleriyle temellendiği görülmektedir. Fakat günümüzde bu temellerin, pratikleri gerçekleştiren kaynak kişiler tarafından unutulmuş olduğu tespit edilmektedir. İslam inancı, diğer semavi dinler ve eski Türk inançlarının etkisiyle günümüzde yeni bir boyut kazanan söz konusu kutsal mekânların halkın yine başka bir boyutta manevi ihtiyaçlarını karşıladıkları merkezlere dönüştüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler
atalar kültü, menkıbe, kutsal mekânlar, Sultan Şeyhmus, Mardin, Mardin türbeleri

Abstract
Sacred values dating back to the mythic periods are born from humanity’s need to believe. Sacred places and saints who are seemed as proprietorship are occurred in many parts of Anatololia. These beliefs change region to region but they are fed from similar culture bases and they contains similar practices and beliefs for responding to the same needs. In this context, sacred places which are the subject of this study named “yatır” have narratives which are occurred around this places. But In Mardin, some sacred places are independet from saint belief and they are consired as sacred by the people of Mardin. All these places have functions like giving healty, curing infertility, protecting from harmful animals, evil spirits and magic, being fertility source. This study aims to handle the beliefs and narratives which are occured near sacred places “especially Sultan Şeyhmus” with direction of its motifs, functions and culture transmission. Central Mardin and its nearby district form basis of this research. Some of the texts in this research have been obtained by myself as either observer or participant observer while others were obtained by undergraduate students and sent to me in writing. All the necessary permissions regarding the texts were obtained from both the original sources and the compilers whose contact information were available under the compiled texts. When the stories and legends in this research are examined, it is seen that they are founded on old Turkish beliefs and traditions. Today, however, these foundations have been long forgotten by the sources who perform the practices. It has also been determined that Islamic faith, other monotheistic religions and old Turkish beliefs have gained new dimensions and these sacred places have been transformed into centers where they meet the sipiritual needs of the people.

Keywords
cult of ancestors, menkıbe, sacred places, Sultan Sheikhmus, Mardin, Mardin tombs