Türkçede ses kavramsal alanının yapılandırılmasında imge şemaları, kavramsal metafor ve metoniminin rolleri
(The roles of image schemas, conceptual metaphor and metonymy in structuring the conceptual field of sound in Turkish
)
|
Yazar
|
:
Özay Önal
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2020
|
|
Sayı |
:
103
|
|
Sayfa |
:
577-596
|
 1658  880
|
Özet
Bu çalışmada ses; müzik ve dil alanlarındaki görünümleri çerçevesinde ele alınarak, üstdil ve günlük dildeki kavramsallaştırılma eksenlerinde incelenmiştir. Çoğu alanda olduğu gibi, ses hakkında da yapılandırılmış bilgilere sahibiz. Sesin yükseklik, gürlük, tını gibi alt bileşenleri; ezgi, dizi, hareket, tonlama gibi oluşumları incelendiğinde, bunların zihin tarafından somutlaştırılmaya ihtiyaç duyulan soyut kavramlar olarak görüldüğü, müzik ve sesbilim metinleri ile günlük dildeki kalıp sözlerde karşılaşılan imge şemaları, kavramsal metafor ve metonimi örüntülerinden anlaşılmaktadır. Buradan hareketle, Türkçede ses kavramının iç düzenlenişinde bu örüntülerin rollerinin incelenmesi bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda, çeşitli müzik teorisi, müzik ansiklopedisi, ses fiziği ve sesbilim kaynaklarından bilimsel üstdil örnekleri derlenmiştir. Diğer yandan, ses kavramsallaştırmasının kültürel/naif yönü hakkında günlük dildeki kalıplaşmış söz, deyim ve atasözlerinden yararlanılmış, internet sitelerindeki kullanımlara başvurulmuştur. Bulgular, sesin betimlenmesinde müzik ve sesbilim üstdilinin yanı sıra günlük dilin de imge şemaları, kavramsal metafor ve metonimi örüntüleri açısından zengin olduğunu göstermektedir. Bilgi alanları arasında örtüşen yanlar olmakla birlikte farklılıklar da tespit edilmiştir. Ayrıca müzik ve sesbilimdeki ses terimlerinin çoğunlukla günlük dil kaynaklı oldukları ve metafor üzerinden anlam genişlemesine uğrayarak terimleştikleri de gözlemlenmiştir. Ses, şüphesiz müzik ve dil alanları ile sınırlandırılamayacak kadar zengin bir olgudur. Bu çalışmanın tespitlerinin, sesin diğer türlerinin kavramsallaştırılma biçimleri hakkında da önemli sezdirimler yaratması beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler
ses, müzik, sesbilim, imge şemaları, metafor, metonimi
Abstract
In this research, the concept of sound in Turkish has been considered in terms of its occurrences in the fields of music and speech and analyzed in the related metalanguage and daily language. As it is the case for most conceptual field, we have a body of structured knowledge regarding the sound. It is understood from the image schematic, conceptual metaphorical and metonymic patterns found in music and phonology texts that the components of the sound like pitch, amplitude and timbre; and the formations of it like melody, motion, path, interval, chord and scale are understood as abstract concepts that must be embodied as concrete entities by the human mind. Drawing on this, the roles of these patterns in structuring the conceptual content of the sound in Turkish frame the focus of this research. To that end, typical examples have been collected from the metalinguistic usages found in the books of music theory, linguistics, acoustics and music encyclopedias. On the other hand, naïve knowledge models of sound have been observed in daily formulaic language containing idioms and proverbs and also in the web news. Findings show that image schemas, conceptual metaphor and metonymy are highly prevalent in both models of knowledge. In addition, it has been observed that the specific terms found in the metalanguage of music and linguistics actually belong to the vernacular and they have been transferred into the metalanguage through metaphorical mapping.
Scientific/expert models, which contain metalanguage rich in field terms and naïve/folk models, which are owned by ordinary people
Keywords
sound, music, phonology, image schemas, metaphor, metonymy