Irak Türkmen Sözlü Halk Edebiyatında Hoyratın Edebî ve Musikî Yapisi
(The Literal and Musical Structure of Hoyrat in Irakian Turkmen Oral Folk Literature )

Yazar : Sermet Mehdi Tuzlu    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2014
Sayı : 80
Sayfa : 221-244
1809    1026


Özet
Bu çalışma giriş ile birlikte iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde horyatın edebî yapısı başlığı altında tanımı, şekil özellikleri; cinaslı, kafiyeli, redifli ve kafiyeli, kelime tekrarı ile kurulan, kanatlı ve dörtten fazla mısradan oluşan altı tür altında tasnif edilerek her tür hakkında örnekler verilmiştir. Horyatın muhteva özellikleri ise; milli şuuru ifade eden, tasavvufî inancı ifade eden, hikmet ifade eden, zamandan, felekten, aşktan ve sevgiliden şikâyeti ifade eden, yiğitlik ve kahramanlığı ifade eden, talih veya şansızlığı ifade eden, dert, keder ve hüzün ifade eden, aşk ve sevgiyi ifade eden, öğüt ifade eden, özlemi ve ayrılığı ifade eden, dilek ve temenniyi ifade eden, dua ifade eden, beddua ifade eden ve iyi ve kötü dostu anlatan horyatlar olmak üzere on dört tür olarak incelenmekte ve her tür hakkında bir horyat örneği sunulmaktadır. İkinci başlık altında ise horyatın musikî yapısı incelenmektedir. Bu bölümde horyatın musikî tanımı, horyat usûllerinin tarihçesi; Atıcı, Beşiri, Darmangâhâ, Delliheseni, İdele, İskenderi, Karabaş, Kesük; dik (tiz) Kesük, Mehav Kesüği, Kesük Matarı, Kızıl, Kürde, Malalla, Mazan, Matarı, Memeli, Muçıla, Muhalif, Nobatçı, Şerife, Ümergele ve Yetimi usûlü olmak üzere yirmi iki usûlün tarihçesi ya da ortaya çıkışı hakkında bilgi verilmektedir. Horyat usûlleri ezgi ve ağız özelliklerine göre tasnif edilmektedir. Bayatî çeşnili usûller; Karabaş, Mazan, Şerife ve Ümergele; Hüseynî çeşnili usûller; İdele ve Yolçı; Segâh çeşnili usûller; Atıcı, İskenderi; Rast ve Mahur çeşnili usûller; Beşiri ve Yetimi; Çargâh çeşnili Matarı usûlü. Farklı ağız ve ezgilerle icra edilen usûller ise Darmangâhâ usûlü; Saba çeşnili Darmangâhâ (Kerkük ağzı), Hüseynî çeşnili Darmangâhâ (Tuzhurmatu ağzı). Delliheseni usûlü; Hicaz çeşnili Delliheseni (Kerkük ağzı), Hicaz çeşnili Delliheseni (Tuzhurmatu ağzı) ve Bayatî çeşnili Delliheseni (Erbil ağzı). Segâh çeşnili Kesük usûlü; Dik(tiz) Kesük, Mehav Kesüğü ve Kesük Matarı. Kızıl usûlü; Rast çeşnili Kızıl (Kerkük ağzı) ve Çargâh çeşnili Kızıl (Tuzhurmatu ağzı). Kürde usûlü; Hicaz çeşnili Kürde (Emin Bağvan ağzı), Tahir çeşnili Kürde (Yasin Bağvan ağzı) ve Tahir çeşnili Telli Kürde. Muçıla usûlü; Bayatî çeşnili Muçıla, Hicaz çeşnili Muçıla ve Hicaz ve Bayatî çeşnili Muçıla usûlü. Hicaz ve Bayat Çeşnili Nobatçı Usûlü. Hüzzam çeşnili Muhalif usûlü; Osmanlı Muhalifi ve Telli Muhalif olarak tespit edilmekte ve horyat icracısının ses özellikleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler
Irak Türkmenleri, Sözlü Kültür, Hoyrat

Abstract
This study is consisted of two parts including the introduction. In the first part, under the heading of horiat’s literary structure, horiat’s definition and form features are explained by giving examples about six types, classified as the ones with puns, the ones with rhymes, the ones with redifs and rhymes, the ones with repetitions, the ones with wings and the ones composed of at least four lines. As for horiat’s themes, they are studied as fourteen types mentioning national conscience, sufistic belief, wisdom, bravery and exploit, luck and misfortune, sorrow, grief and gloom, love and attachment, advice, longing and seperation, wish and request, pray and curse, complaint about time, fate, love and beloved and good and bad friends. Examples from each theme are also provided. Under the second heading, horiat’s musical structures are examined. In this part, horiat’s musical definition, the history of horiat usuls and the information of twenty two usuls and their emergence are given including Atici, Beshiri, Darmangaha, Delliheseni, İdele, İskenderi, Karabas, Kesuk; Sharp Kesuk, Kesuk of Mehav, Kesuk Matari, Kizil, Kurde, Malalla, Mazan, Matari, Memeli, Muchila, Muhalif, Nobatchi, Sherife, Umergele and Yetimi. Horiat usuls are classified regarding their tune and dialect features: Usuls Bayati-flavoured; Karabash, Mazan, Sherife and Umergele; usuls Huseyni- flavoured; İdele ve Yolchi; usuls Segah-flavoured; Atici, İskenderi; usuls Rast and Mahur- flavoured; Beshiri and Yetimi; Matari usul with Chargah-flavoured. Usuls performed with different tune and dialects are detected as Darmangaha usul; Darmangaha Saba- flavoured (Kirkuk dialect), Darmangaha Huseyni-flavoured (Tuzhurmatu dialect), Usul Delliheseni; Delliheseni Hicaz-flavoured (Kirkuk dialect), Delliheseni Hicaz-flavoured (Tuzhurmatu dialect) and Delliheseni Bayati-flavoured (Erbil dialect), Kesuk usul Segah-flavoured; Sharp Kesuk, Kesuk of Mehav and Kesuk Matari, Usul Kizil; Kizil Rast-flavoured (Kirkuk dialect) and Kizil Charhag-flavoured (Tuzhurmatu dialect), Usul Kurde; Kurde Hicaz-flavoured (Emin Bagvan dialect), Kurde Tahir-flavoured (Yasin Bagvan dialect) and Telli Kurde Tahir-flavoured, Usul Muchila; Muchila Bayati- flavoured, Muchila Hicaz-flavoured and Usul Muchila Hicaz and Bayati-flavoured, Usul Nobatchi Hicaz and Bayati-flavoured, Usul Muhalif Huzzam-flavoured, Muhalif of Ottoman and Telli Muhalif. Horiat performer’s voice features are also handled.

Keywords
Irakian Turkmens, Oral Culture, Hoyrat.