19. Yüzyıl Türkistan Şair ve Tarihçilerinden Mûnis Harezmî (1778- 1829) ve Eseri: Firdevsü’l-İkbâl
(19th Century Turkestan Poet and Historian Munis Al-Khwarazmi (1778-1829) and His Work: Firdaws Al-Iqbal
)
|
Yazar
|
:
Hayrullah Kahya
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2014
|
|
Sayı |
:
77
|
|
Sayfa |
:
221-236
|
 1532  837
|
Özet
19. yüzyıl Orta Asya Türk dili hakkındaki bilgiler oldukça azdır. Hatta bu dönemin
sanatçılarının tam bir listesi dahi henüz çıkarılamamıştır. Bu döneme ait bilgi ve belgelerin
daha çok Sovyet Rus hâkimiyetinde olan bölgelerde kalması, uzun yıllar boyunca bu
belgelere ulaşmayı imkansız kılmıştır. Bununla birlikte dönem hakkındaki bilgiler, yapılan
yeni araştırma ve yayınlarla artmaktadır.
Çağatay edebiyatının son dönem en önemli sanatçılarından biri şüphesiz Mûnis Harezmî
(1778-1829)’dir. Bu çalışmada tarihçiliği yanında şairliği ile de haklı bir ün kazanmış olan
Mûnis Harezmî ve onun Hive Hanlığı’nın resmî tarihini anlattığı büyük eseri Firdevsü’likbâl
üzerinde durulmuştur. Öncelikle Türkistan’ın hanlıklar dönemi (Hive, Buhara,
Hokand Hanlıkları) hakkında kısa bir bilgi verilmiş, ardından da Mûnis’in hayatı ve eserleri
ele alınmıştır. Bu kısmın devamında Mûnis’in en önemli eseri Firdevsü’l-ikbâl üzerinde
durulmuş; eserin Mûnis’in bizzat yazmış olduğu beşinci babına kadarki bölümünün fonetik ve
morfolojik özellikleri, Klâsik Çağataycadan ayrılan hususiyetleri yönüyle değerlendirilmiştir.
Firdevsü’l-ikbâl’den alınan örnek cümlelerle de Mûnis’in üslubu tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Mûnis Harezmî, Türk dili, Hive, Firdevsü’l-ikbâl, Çağatayca
Abstract
Knowledge about the 19th century Central Asia Turkish language is quite insufficient.
Moreover, an entire list of the artists of this period are not available as related information
and documents for this period existed for many years under the domination of the Soviet
Russia, a case which made it impossible to reach these documents for many years. However,
knowledge about this period has increased thanks to new researches and publications.
Certainly Munis Khwarazmi is one of the most important Turkestan artists in 19th
century. In this paper, Mûnis Khwarazmi who earned reputation for not only being historian
but also poet has been researched together with his important work Firdaws al-iqbal in which
he wrote the official history of Khanate of Khiva. Initially, a short information is given
about the khanates period of Turkestan (Khiva, Bukhara, Kokand Khanates) and then the life
of Mûnis and his works are discussed. Following this, the most important work of Mûnis,
Firdaws al-iqbal, has been examined. Phonetic and morphological properties of the work,
written by Munis himself, have been examined in respect to its differing properties from
Classical Chagatai Turkish until the fifth part of the work. Language style of Mûnis has been
studied to be determined with the sample texts taken from the Firdaws al-iqbal
Keywords
Munis al-Khwarazmi, Turkish language, Khiva, Firdaws al-iqbal, Chagatai Turkish